De context

Het vliegtuig heeft nog een hoogte van 5000 meter. Onder me zie ik een indrukwekkend landschap: ruwe bergen, vulkanisch, bruin, zwart met in de dalen grote groene stukken. Een bijzonder landschap. Ik had het nog nooit zo gezien, maar ik had het me wel zo voorgesteld. Een voorstelling op basis van boeken over de Maya's die ik vroeger gelezen heb. Want dit is Maya-land.

José Pinçon - door iedereen Pépé Pinçon genoemd - staat me in de aankomsthal van de luchthaven op te wachten met een hele delegatie. Hij is de voorzitter van de belangrijkste vakbond hier (Central General de Trabajadores de Guatemala- CGTG,) ik kom er in de loop van de volgende dagen zeker nog op terug. De ontvangst is hartelijk. Anders dan in België voel ik me groot. De mensen hier zijn klein van gestalte. Naast de delegatie, zijn er ook journalisten van radio en televisie aanwezig. "Wat komt deze delegatie hier doen?" "Zal ze bijdragen tot de oplossing van de problemen van geweld waar men hier al zo lang mee leeft?"

Tijdens de lange reis - 18 uur was ik onderweg - heb ik veel gestudeerd, gelezen. Ik heb de dossiers uit Genève nog eens goed doorgenomen. De problemen van geweld en het niet aanvaarden van sociaal werk en vakbondswerk hier, hebben te maken met veel verschillende elementen. Om het goed te begrijpen kan je niet anders dan ook even de geschiedenis in te duiken.

Dit is een land met zeer veel geweld. Er is het natuurgeweld waar het landschap van getuigt. Heel de streek rust op enkele tektonische platen die regelmatig tegen elkaar aan of over elkaar schuiven. Meermaals in de geschiedenis heeft men hele steden moeten verhuizen. De laatste grote aardbeving dateert uit 1976 en kostte 22 000 levens. Maar er is ook menselijk geweld.

Men schat dat de Maya's hier al leven van zo'n 3000 jaar voor onze jaartelling. Volgens hun heilige boek zijn ze geschapen uit maïs. Ik moet onwillekeurig denken aan Darwin en zijn evolutietheorie en alles wat daar tegenwoordig bij ons over te doen is. Volgens hun overlevering probeerde een van de goden dus de mens te scheppen. Eerst met klei, vervolgens met hout en tenslotte met maïs, wat blijkbaar het beste resultaat gaf.

De Maya's ontwikkelden hun cultuur, wetenschap, wiskunde. Ze richtten schitterende gebouwen op waar nog altijd overblijfselen van te zien zijn, ondermeer de piramidegebouwen.

Maar onderling deden ze het niet zo goed. Ze maakten ruzie en voerden oorlog, vaak met bepaalde gebieden als inzet.

Met zo'n ruzieënde Maya's hadden de Spanjaarden het in de 16e eeuw niet zo moeilijk om het ganse gebied in te nemen. De Spanjaarden die bleven, ontwikkelden hier een ganse economie, vaak tegen de belangen van de Maya's in. In de 19e eeuw werd in Guatemala de onafhankelijkheid uitgeroepen; de afstammelingen van de Spanjaarden waren het beu belastingen te betalen aan de Spaanse koning.

Maar sindsdien is in dit land de ene dictator na de andere aan de macht gekomen, sukkelde men van de ene machtsgreep naar de andere, van de ene geweldperiode in de andere. Een mensenleven had nooit veel waarde. Steeds werden mensen opgepakt, gefolterd, vermoord.

Van 1945 tot 1954 was er een korte democratische periode. Er was een president die een sociaal systeem invoerde met echte inspraak en een goede sociale zekerheid. Maar het systeem werd ten val gebracht. De Amerikaans inlichtingendienst CIA tekende daarvoor. Een aantal Amerikanen waren hier betrokken bij grote fruitbedrijven en die zaten blijkbaar niet te wachten op zo'n democratisch bestel. Het regime werd omver geworpen.

In reactie hierop ontstonden stilaan een viertal guerillabewegingen - ook Che Guevara heeft de inval in '54 hier gezien - die probeerden het regime van de Amerikanen ten val te brengen.

Uiteindelijk ontstond een burgeroorlog die duurde van 1960 tot 1996. In dat jaar werden prachtige vredesakkoorden getekend, maar een aantal punten daaruit zijn nog steeds niet gerealiseerd. In de periode van de burgeroorlog ontvluchtten 100 000 mensen het land. Er werden 250 000 doden of vermisten geteld. Voor slechts 226 van hen werd een schadevergoeding betaald. Er werd een soort waarheidscommissie opgericht zoals we die kennen uit Zuid-Afrika, maar anders dan in Zuid-Afrika slaagde die er niet in de waarheid aan het licht te brengen. Sinds twee jaar - en nog tot september '09 - is hier een permanent bureau van de Verenigde Naties geïnstalleerd, in een poging de grote problemen aan bod te laten komen. Maar voorlopig blijft de straffeloosheid regeren.

De geschiedenis van dit land is zeer tumultueus en moeilijk.

De problemen die zich vandaag stellen, zijn dubbel.

Enerzijds heeft veel te maken met het grootgrondbezit. Een klein aantal mensen beschikken over zowat alle grond en rijkdom. Daartegenover staat een grote groep campesinos die bijna niets bezit.

Het andere grote probleem heeft te maken met de indeling van de bevolking. Het grootste deel bestaat uit indigenas en dat zijn vooral Maya's alhoewel er ook veel meztiezen zijn, vanuit gemengde rassen. Zij worden het ergst getroffen door de straffeloosheid. Sinds 2008 is er een nieuwe president, Alvaro Colom, die wel iets wil veranderen, maar blijkbaar niet is opgewassen tegen de heersende krachten, m.n. de grootgrondbezitters. De indigenas worden door hen verafschuwd. Er zijn grote problemen van discriminatie en ongelijkheid. Maar al diegenen die daar tegen reageren - ngo's en vakbonden - worden vervolgd. Openlijk of clandestien.

In dit kluwen moet de IAO-missie dus proberen klaar te zien en een begin van een verhaal te schrijven dat iets oplevert voor deze mensen. Maar voor de aanvang van de officiële missie maandag, probeer ik hier zaterdag en zondag zoveel mogelijk contacten te hebben met mensen die het aan den lijve ondervonden hebben of wiens familieleden vermoord werden. Het worden ongetwijfeld belangrijke, maar ook emotionele dagen.